Nếu bạn là một nhà đầu tư skin in the game trong Crypto thì chắc hẳn không còn xa lạ gì với các cụm từ AMM, Liquidity Provider, Impermanent Loss,…. Vậy bạn đã bao giờ nghe thấy cái tên CLMM chưa?. Nếu chưa nghe thấy hoặc chỉ mới thoáng nghe qua chưa hiểu rõ khái niệm của nó thì hãy cùng mình tìm hiểu trong bài viết này nhé!
Thanh khoản tập trung (CLMM) là gì?
Thanh khoản tập trung hay còn gọi là Concentrated Liquidity Market Maker (CLMM) được hiểu đơn giản là thanh khoản được phân bổ trong phạm vi giá tùy chỉnh.
Đây được coi là phiên bản nâng cấp tiên tiến hơn so với các AMM DEX hiện tại. Nó cho phép các LPs (nhà cung cấp thanh khoản) sử dụng linh hoạt hơn nguồn vốn của mình dựa trên dự đoán về phạm vi giao dịch)
Ví dụ:
Xét cặp giao dịch DAI/USDC được niêm yết trên Uniswap V3 (sàn DEX triển khai thanh khoản tập trung lớn nhất). Giả sử một LP gửi 1000 DAI và 1000 USDC khi tỷ giá của 2 đồng này là 1:1.
Khi có người hoán đổi 5 DAI lấy 5 USDC thì tỷ lệ DAI và USDC trong pool sẽ là 995 và 1005.
Trong trường hợp này, 995 token còn lại của cả 2 bên đều không được sử dụng đến.
Vì vậy, với CLMM, các LP chỉ cần gửi 5 đơn vị của mỗi token vào pool và nhận mức phí giống như việc gửi 1000 đơn vị của mỗi token vào pool.
Đây chính là ý tưởng đằng sau cơ chế thanh khoản tập trung.
Cơ chế hoạt động của Thanh khoản tập trung
Xét cặp giao dịch DAI / USDC được niêm yết trên Uniswap V2. Khi cung cấp thanh khoản cho Uniswap, nguồn vốn của LP (nhà cung cấp thanh khoản) sẽ được giao dịch trong khoảng (0;∞).
Các LP chỉ sử dụng được ~ 0,50% tổng vốn có sẵn để giao dịch 0,99 đến 1,01 đô la, đây là khoảng giá mà các LP kỳ vọng volume giao dịch lớn nhất – cũng là khoảng giá mà các LP thu về được nhiều phí nhất.
Đối với Uniswap V3, khi được tích hợp cơ chế CLMM thì các nhà cung cấp thanh khoản có thể tập trung vốn của họ vào các khoảng giá nhỏ hơn (0, ∞).
Ví dụ, trong một cặp Stablecoin/Stablecoin, LP có thể chọn phân bổ vốn chỉ vào phạm vi 0,95 – 1,05. Kết quả là, các nhà giao dịch được cung cấp thanh khoản sâu hơn xung quanh mức giá trung bình và các LP kiếm được nhiều phí giao dịch hơn với vốn của họ.
Tại sao cần mô hình Thanh khoản tập trung?
Để hiểu rõ lý do tại sao lại cần mô hình Thanh khoản phi tập trung, mời các bạn theo dõi các diễn biến dưới đây.
Sàn giao dịch tập trung đầu tiên (CEX)
Nơi trao đổi đầu tiên trong Crypto có lẽ là các sàn giao dịch tập trung CEX, tuy nhiên khi DeFi ra đời, các sàn CEX lại gặp vấn đề về việc tập trung quá mức quyền lực vào các sàn và các bên thứ 3.
Sàn giao dịch phi tập trung được ra mắt (DEX)
Với mong muốn khắc phục nhược điểm tập trung của sàn CEX, các sàn DEX ra đời, với các đặc điểm nổi trội như là giao dịch nhanh chóng, ẩn danh, và phi tập trung, đi kèm với khái niệm Liquidity Pool.
Thuật toán phổ biến nhất được các nền tảng DEX trong DeFi hiện tại áp dụng là AMM – Trình tạo lập thị trường tự động.
AMM tuân theo phương trình tích hằng số cổ điển x*y=k. Tài sản được phân bổ đồng đều trên toàn bộ đường cong giá cả. Trong phương trình, k là giá trị không đổi trong khi x và y là tính thanh khoản của hai token tương ứng của cặp giao dịch.
Không tận dụng hết nguồn vốn
Tất cả thanh khoản được thêm vào bởi các nhà cung cấp thanh khoản trong AMM đều nằm trong toàn bộ phạm vi (0, ∞).
Mô hình AMM được áp dụng trong nhiều DEX hàng đầu hiện nay như Uniswap V2, SushiSwap, Bancor, Pancake, Raydium, Quickswap,…..
Nhận xét: Mô hình đơn giản nhưng nó cũng dẫn đến một vấn đề đối với các nền tảng AMM là phần lớn thanh khoản trong AMM khá nhàn rỗi → Dẫn tới không thực sự hiệu quả về vốn → Các giao dịch bị trượt giá cao cũng như các nhà cung cấp thanh khoản (Liquidity Providers – LPs) sẽ không nhận lại lợi nhuận tốt nhất.
Lý do: Vì trên thực tế, giá không hề chạy trong toàn bộ phạm vi (0, ∞) như hình trên. Mà thường chạy trong 1 khoảng biến động nhất định.
Các nhà cung cấp thanh khoản sẽ đóng góp các cặp token của mình vào trong pool và nhận lại incentive là token LP của nền tảng DEX. Nhưng vô tình điều này lại gây ra tổn thất tạm thời (Impermanent Loss).
Vấn đề về Impermanent Loss
Giả sử bạn cung cấp 10.000 USDC và 5 ETH cho một pool Uniswap 50/50 với giá $ 2000 / ETH. Ban đầu, giá trị thị trường của USDC và ETH được cung cấp là bằng nhau.
Bên ngoài, một tin tức tích cực về Ethereum được tung ra. Đó có thể là Elon Musk hoặc Mark Cuban tweet về nó hoặc kết quả tích cực từ thử nghiệm mở rộng Layer 2.
Giá của ETH bắt đầu tăng lên 2.500 USD trên các sàn giao dịch khác như Binance hoặc Coinbase. Một Arbitrageur (nhà đầu tư chênh lệch giá) thông minh có thể khai thác sự khác biệt về giá này bằng cách nhanh chóng mua ETH trên Uniswap với giá rẻ hơn và ngay lập tức bán trên một sàn giao dịch bên ngoài với giá cao hơn.
Cuối cùng, giá trên Uniswap sẽ được thiết lập lại để thích nghi với sự thay đổi, nhưng Arbitrageur sẽ được hưởng lợi từ sự tăng giá cho đến khi AMM có thể bắt kịp.
Đối với các LP, điều này thể hiện một sự mất mát lý thuyết về lợi nhuận. Nếu LP không cung cấp thanh khoản và giữ tài sản, LP có thể đã bán ETH của họ một khi nó đạt 2500 đô la trên một sàn giao dịch bên ngoài. Sự khác biệt này được gọi là Impermanent Loss, vì “Loss” chỉ là tạm thời vì giá của ETH có thể quay trở lại mức 2000 đô la và hủy bỏ tổn thất lý thuyết.
Cách khắc phục của các giao thức khác
Các giao thức khác nhau giảm thiểu rủi ro Impermanent Loss và tối ưu nguồn vốn theo nhiều cách khác nhau. Curve, ví dụ, chỉ tập trung vào các cặp có giá trị tương tự như stablecoin (USDC / DAI) hoặc Wrapper token của cùng một tài sản (wETH / sETH).
Balancer cho phép LPs tham gia vào các nhóm có nhiều hơn hai tài sản hoặc pool có trọng số (80/20). Cuối cùng, Bancor v2 sử dụng AMM động với tích hợp Oracle để tự động điều chỉnh trọng lượng.
Cách khắc phục của Uniswap
Trong v3, Uniswap cho phép các LP xây dựng phạm vi giá tùy chỉnh của họ và tập trung thanh khoản của họ phù hợp với các đường cong giá có volume giao dịch cao:
Thanh khoản tập trung có tác động sâu sắc đến các LP về hiệu quả sử dụng vốn. Một LP hợp lý có thể tập trung vào một phạm vi giao dịch hẹp xung quanh giá hiện tại và cập nhật các vị trí tùy chỉnh của họ theo những thay đổi giá để tối đa hóa lợi nhuận.
Lợi ích của thanh khoản tập trung (CLMM)
Sử dụng chung ví dụ phía trên, khi giá di chuyển ra khỏi phạm vi giá đã định trước (tức <0.95 hoặc >1.05), vị thế của người dùng này sẽ chuyển sang trạng thái không hoạt động. Chỉ khi giá giao dịch của pool giảm xuống phạm vi do người dùng chỉ định [0.95 ; 1.05], thì thanh khoản đó mới được sử dụng. Lúc đó tài sản được tập trung nhiều hơn – tính thanh khoản được tập trung nhiều hơn ⇒ Kết quả là việc sử dụng vốn hiệu quả hơn.
Mà thanh khoản được thể hiện qua việc mua, bán một khối lượng lớn tiền điện tử mà không (hoặc rất ít) gây tác động đến giá của đồng tiền điện tử đó, là một điều cực kì cần thiết trong thị trường crypto.
Đối với các nhà cung cấp thanh khoản (LPs)
Các nhà cung cấp thanh khoản sẽ kiếm được phần phí và phần thưởng cao hơn, kết quả là việc tối ưu vốn đáng kể hiệu quả hơn so với các mô hình AMM trước đây trong DeFi, đồng thời giảm rủi ro cho vốn ban đầu.
→ Số vốn tiết kiệm được có thể được giữ bên ngoài, đầu tư vào các tài sản khác nhau, gửi ở nơi khác trong DeFi.
Điều đó thể hiện qua ví dụ cụ thể của Uniswap:
Alice và Bob đều muốn cung cấp tính thanh khoản trong nhóm ETH/DAI trên nền tảng sử dụng cơ chế thanh khoản tập trung (CLMM). Mỗi người đều có 1 triệu đô la. Giá hiện tại của ETH là 1500 DAI.
Alice quyết định triển khai vốn của mình trên toàn bộ phạm vi giá (trong cơ chế AMM bình thường). Alice cần gửi 500,000 DAI và 333.33 ETH (trị giá tổng cộng 1 triệu đô la).
Thay vào đó, Bob sử dụng cơ chế CLMM, chỉ gửi tiền trong phạm vi giá từ 1000$ đến 2250$. Bob cần gửi 91,751 DAI và 61.17 ETH, trị giá tổng cộng khoảng 183,500$. Phần còn lại 816,500 đô la, Bob sẽ dành đầu tư theo các cách khác.
Mặc dù Alice đã bỏ ra số vốn gấp 5,44 lần như Bob, nhưng cả hai kiếm được số tiền phí tương tự nhau, miễn là giá ETH/DAI vẫn nằm trong phạm vi 1.000 đến 2.250.
Thanh khoản của cả Alice và Bob sẽ hoàn toàn bằng ETH nếu giá ETH giảm xuống còn 0 đô la. Tuy nhiên, lúc đó Alice sẽ mất toàn bộ tài sản, còn Bob thì chỉ mất khoảng 20% tài sản.
Nguồn: Uniswap v3
Thêm vào đó, với tính năng thanh khoản tập trung này mà Hayden (nhà sáng tạo của giao thức Uniswap) đã ước tính rằng trong vòng 3 tháng (từ tháng 8 đến tháng 11 -2021), giá ETH/BTC đã dao động từ 0,0295 đến 0,0454.
Nếu áp dụng mô hình CLMM, thì mô hình CLMM hiệu quả hơn 9,8 lần so với mô hình AMM thông thường.
Đối với dự án
Tính thanh khoản cao là tiền đề để phát triển thêm nhiều sản phẩm tài chính ở các mảng khác sâu hơn như Derivatives (Perpetual, Options),…
Đối với Trader
Tính thanh khoản cao hơn xung quanh giá thực tế của cặp tiền có nghĩa là giúp cho các nhà giao dịch (traders) sẽ thực hiện hoán đổi với chi phí trượt giá thấp hơn.
Một số mô hình thanh khoản tập trung (CLMM) trên thị trường
Uniswap v3
Tháng 3-2021, Uniswap v3 giới thiệu về tính năng thanh khoản tập trung, cho phép các nhà cung cấp thanh khoản (LPs) kiểm soát chi tiết đối với từng phạm vi giá mà LPs phân bổ. Nhiều mức phí tương ứng khác nhau để đền bù cho các LPs khi chấp nhận các mức độ rủi ro khác nhau.
Những tính năng này làm cho Uniswap v3 trở thành AMM linh hoạt và hiệu quả nhất từng được thiết kế. LPs có thể cung cấp tính thanh khoản với hiệu suất sử dụng vốn lên đến 4000 lần so với Uniswap v2, thu được lợi nhuận cao hơn từ vốn ban đầu.
Orca
Dự án Orca gần đây vừa thông báo ra mắt Whirlpool, mô hình áp dụng cơ chế thanh khoản tập trung, có thể được gọi là thế hệ mới của cơ chế AMM.
Trước đây hầu hết các pool trên Orca vẫn xài cơ chế AMM, nhưng sau khi khám phá ra lợi ích của cơ chế thanh khoản tập trung mang lại cho người dùng (tối ưu hóa nguồn vốn cho các LPs) cũng như tính thanh khoản tốt hơn cho các traders giao dịch với trượt giá thấp → Đúng với tiêu chí của Orca là DEX for everyone (DEX cho mọi người).
Crema Finance
Crema Finance là giao thức thanh khoản tập trung đầu tiên trên hệ sinh thái Solana. Crema Finance sẽ giúp khai thác hết tiềm năng tài sản của anh em. Crema còn nhiều sản phẩm khác như NFT Liquidity Farming, kết hợp với dự án Jupiter làm smart router để định giá tốt nhất cho anh em mỗi khi giao dịch.
Cykura
Cykura là một AMM giải quyết vấn đề kém hiệu quả về vốn và tối đa hóa lợi nhuận cho các nhà cung cấp thanh khoản, đồng thời mang đến trải nghiệm mượt mà và nhanh chóng cho trader. Cykura kết hợp tính thanh khoản tập trung với thế mạnh của blockchain Solana chi phí thấp và tốc độ nhanh, xóa bỏ các khó khăn trong không gian DeFi.
Các chiến lược có thể áp dụng trên CLMM?
Đa dạng hóa chiến lược cung cấp thanh khoản: Nhà đầu tư có thể chia thanh khoản làm nhiều phần, đa số người chơi khác tập trung thanh khoản ở phần giữa, thì bạn có thể chọn những phần ở ngoài rìa. Khi giá dao động mạnh, những người cung cấp thanh khoản ở phần rìa, số phí nhận lại sẽ tăng gấp bội.
Đa dạng hóa danh mục cung cấp thanh khoản: Như ví dụ trên, thanh khoản tập trung sẽ cho bạn thêm nhiều tài sản dư để làm việc khác, qua đó anh em có thể chọn cung cấp thanh khoản trên nhiều Pools giảm rủi ro khi làm LPs.
Kết luận
Bài viết của DeFiX tới đây là kết thúc. Hi vọng những thông tin này hữu ích với các nhà đầu tư!
Hãy theo dõi DeFiX.Network để cập nhật thêm nhiều thông tin thú vị, mới nhất về thị trường trường tài chính và tiền điện tử nhé.
Hẹn gặp lại các bạn trong các bài chia sẻ, hướng dẫn tiếp theo. Chúc các bạn đầu tư thành công!
